Is het in onze huidige samenleving aanvaardbaar dat rechters voor het leven worden benoemd? We lopen even door wat feiten heen.
Iedereen komt wel eens opmerkelijke strafopleggingen door de rechtelijke macht tegen. Straffen waarmee de meeste burgers geen enkel raakvlak hebben of opdrachten van de rechter waardoor op zijn minst de wenkbrauwen gefronst worden. Neem het besluit in september 2009 om de van vrouwenhandel beschuldigde Saban Baran (Saban B., red.) een week met verlof te sturen om de geboorte van een door hem verwekt kind bij te wonen. Het kind was verwekt tijdens zijn celstraf nota bene bij één van zijn slachtoffers. Het verlof werd tegen uitdrukkelijk verzoek van de politie door de rechtbank toegewezen. Het gevolg, Baran verdween per omgaande naar Turkije waar hij later werd gesignaleerd en vastgezet. Uitlevering voor strafvervolging in Nederland zal niet plaats gaan vinden. Dit is één van de vele voorbeelden die voor normale burgers volkomen onbegrijpelijk is. Ook het opleggen van taakstraffen is een veel gebezigde strafmaatregel. De ontwikkeling van de taakstraf startte in het begin van de jaren ’70 onder de benaming “dienstverlening”.
Op 1 december 1981 werd na een periode van experimenteren met deze dienstverlening, de straf voor het verrichten van onbetaalde “Arbeid Ten Algemene Nutte” (ATAN,) ingevoerd. Twintig jaar later, op 1 februari 2001, werd deze ATAN tot heden ten dage vervangen door de door rechtelijke macht gehanteerde taakstraf. Het verschil tussen de taakstraf en de ATAN is dat de taakstraf uit een leerstraf of uit een werkstraf kan bestaan. Ook kan de taakstraf worden gecombineerd met een geldboete en/of vrijheidstraf. De vrijheidstraf kan uitsluitend worden opgelegd als het onvoorwaardelijke deel de zes maanden niet overstijgt.
In de praktijk wordt er praktisch nooit een combinatie van taakstraf en vrijheidsstraf opgelegd. Om tot een landelijke afstemming met betrekking tot strafmaat te komen gebruiken de officieren van justitie sinds 1999 de Bos Polaris-richtlijnen. Deze Bos Polaris-richtlijnen waarderen misdrijven via een rekensom. Aan basisdelicten worden strafpunten toegekend en dat vormt de basis voor de op te leggen strafmaat. Voor een woninginbraak is de basis bijvoorbeeld 60 strafpunten. Er zijn een aantal delicten omschreven waarvoor een taakstraf niet in aanmerking komt zoals zedendelicten, moord, doodslag en geweldsdelicten.
Rechters hebben de vrijheid om hiervan af te wijken. Het valt moeilijk uit te leggen aan slachtoffers en hun familie van bijvoorbeeld een zedenmisdrijf dat de pleger een taakstraf opgelegd krijgt. Maar het gebeurt wel, het is dus geen vastgelegd protocol dat dit niet mag worden opgelegd. Denk maar aan de scoutingleider uit Vlaardingen die een taakstraf kreeg voor het plegen van ontucht en het vervaardigen van kinderporno. In 2007 zond het televisieprogramma Zembla een reportage over dit onderwerp uit. En ondanks dat er veel reacties losgekomen zijn op dit programma is er weinig tot niets veranderd. Er vinden nog steeds misstanden plaats die voor slachtoffers moeilijk te aanvaarden zijn.
Doelstelling van strafoplegging is: preventie, afschrikking, vergelding en het ondergaan van straf voor de gepleegde misdaad. Vergelding is voor slachtoffers van misdrijven een vorm van genoegdoening voor het aangedane leed. Ook de zekerheid, zeker bij geweld- en zedendelicten, dat de dader in verzekering is gesteld en dus een confrontatie niet tot mogelijkheid behoort is voor de slachtoffers en hun omgeving heel belangrijk. Slachtoffers krijgen op deze wijze de tijd om opgedane trauma’s te verwerken, zonder het risico te lopen oog in oog met de dader komen te staan. Niet dat dit altijd lukt, tijd heelt niet altijd alle wonden.
Rechters hebben in het opleggen van straffen grote vrijheden. Rechter is één van die zeldzame beroepen, maar ook hoogleraren worden voor het leven benoemd. Nederland telt ongeveer 2.400 rechters. Het overgrote deel van deze rechters doet uitspraken die in overeenstemming zijn met het rechtsgevoel van de bevolking. Slechts een klein percentage veroorzaakt de commotie met uitspraken die het rechtsgevoel van de gemiddelde burger op zijn zachtst gezegd diep in het hart raken.
De beoordeling van rechters gebeurt in Nederland door de rechters zelf. Dit omdat er vanuit wordt gegaan dat alleen rechters over rechters kunnen oordelen. Het lijkt op een slager die zijn eigen vlees keurt. Ontslagredenen voor rechters zijn minimaal. Alleen ernstige ziekte, psychische stoornissen of crimineel gedrag zijn ontslagredenen.
Rechtspraak is net als in alle beroepen onderhevig aan veranderingen. Dit vergt bijscholing en het continu monitoren van de maatschappelijke veranderingen. Zeker in een land als Nederland, met zijn multiculturele samenleving, is de rechtspraak aan grote veranderingen ten deel gevallen. Besnijdenis bij vrouwen en eerwraak zijn een paar voorbeelden waar de Nederlandse rechtspraak in de nieuwe samenleving mee te maken heeft. Benoemingen voor het leven zijn niet meer van deze tijd, deze benoemingen dateren al vanaf 1811 toen het systeem van lekenrechters werd omgezet in beroepsrechters. Rechters benoemen voor een bepaalde periode en een externe beoordelingscommissie instellen kan mogelijk de excessen die er plaatsvinden verminderen.
Foto hamer: Saxion.nl