Van Kerstman naar Vadertje Tijd

Na Sinterklaas en niemandsland is het de tijd voor de Kerstman. Opnieuw een sprookjesfiguur een met een vage relatie met Sint-Nicolaas, maar directer met Sinterklaas. Merk het verschil op tussen de namen Sint-Nicolaas en Sinterklaas. Santa Claus is direct namelijk terug te voeren op de Nederlandse naam Sinterklaas.

Bij dit feest zou zomaar de discussie kunnen oplaaien dat het om een door Coca-Cola gekaapte sprookjesfiguur gaat om het consumentisme in de donkere dagen flink aan te jagen. De Kerstman is dan ook bij uitstek een figuur die niet alleen voor kinderen is verzonnen maar juist ook voor ouderen. Snuisterijen en dure cadeaus worden gewisseld. Een winkeliersfeest noemde mijn vader dit met onverholen cynisme. Maar dat was dan ook nog een ouderwetse anarchistische vertegenwoordiger uit de school van Domela Nieuwenhuis. Een heilige die volgens mijn vader wel echt had bestaan, maar ik dwaal af.

Het kerstfeest voert met een flinke scheut historie terug op de Oude Germanen en hun heiligdom – de monumentale eik- ten tijde van de midwinterviering. De Oude Germanen gebruikten deze eik die lichtgevend werd versierd.
De reden waarom men achteraf Kerstmis op 25 december heeft gesteld, is enigszins onduidelijk, maar men gaat er gewoonlijk van uit dat de dag zo werd gekozen dat hij samenviel met de heidense feesten die plaatsvonden omstreeks de tijd van het wintersolstitium, wanneer de dagen beginnen te lengen, om de ’wedergeboorte van de zon’ te vieren.

Kerstfeest

Tegelijkertijd vieren al eeuwen miljoenen belijdende christenen over de hele wereld de geboorte van Jezus op 25 december. Er is wel een probleem. De geboortedatum van Jezus is onbekend zegt De Katholieke Encyclopaedie. Bovendien zijn wetenschappers het er wel over eens dat Jezus werd geboren in het jaar 5 vóór Christus. Het latere begin van de jaartelling is het gevolg van een rekenfout in de 6^e eeuw n.Chr. zo weet men thans.

Uit wereldlijke bronnen komen we te weten waarom 25 december werd gekozen als de datum om zijn geboorte te vieren. The Encyclopedia Americana vertelt daarover:
“Honderden jaren na Jezus’ dood werd 25 december gekozen als de datum van zijn geboorte.”
Waarom 25 december?
Opnieuw biedt De Katholieke Encyclopaedie het antwoord. “Kerstmis werd in Rome bewust op deze dag geplaatst ter verchristelijking van het heidense feest van de geboorte der ’Onoverwinnelijke Zon’ op de zonnestilstand.”
Het is goed om daar bij verlichte kerstboom met daaronder de kerststal even bij stil te staan.

In historische perspectief is kersttijd een opmerkelijk door de eeuwen heen opgebouwde stapeling van Sinterklaas/Santa Claus/Kerstman, Germaans zonne-lichtfeest, oud Germaanse rituelen, de geboorte van het Christuskind en Coca-Cola. En er is nog meer.

Vadertje Tijd

Net bekomen van het kerstgeweld staat daar Vadertje Tijd voor onze neus om het oude jaar uit te luiden en het nieuwe jaar af te kondigen. Vadertje Tijd is een bescheiden figuur die maar een heel kort feestelijk bestaan kent. Daar moet uit commercieel oogpunt meer uit zijn te halen vind ik, maar dit terzijde.

De Saksen verwelkomden Koning Vorst/Winter of Vadertje Tijd door een verklede figuur hem te laten vertegenwoordigen door het dragen van een mooie hoed of kroon en die feestelijk uit te nodigen bij het haardvuur. Ze geloofden door de winter op die manier als een persoon of Godheid te verwelkomen, deze dan minder koud, streng en hard zou zijn.

In de loop der eeuwen heeft men Vadertje Tijd op uiteenlopende manieren gestalte gegeven en voorzien van allerlei symbolen en attributen. Inmiddels zijn dat een zeis en een zandloper.

Vadertje Tijd geeft zeker in de donkere dagen na kerst een zekere stabiliteit en voorspelbaarheid, door de cyclus van uren, dagen, maanden, jaren in het leven van mensen te bepalen en ook het besef dat elke dag maar 24 uur heeft. Als klap op de vuurpijl maait hij met één haal van zijn zeis het oude jaar weg en luidt hij het nieuwe jaar in. Begeleidt door een orkest van sterren, bliksemslagen en gedonder, symbolisch heden ten dage door vuurwerk verbeeld.

Vermeldenswaard is nog dat bij de Romeinen het nieuwe jaar vooreerst op 1 maart begon, totdat Julius Caesar in 44 v.Chr. de Juliaanse kalender invoerde. Vanaf die tijd was Nieuwjaar op 1 januari. De Romeinen offerden sindsdien op die dag aan de god Janus (waarnaar januari is genoemd) om hem mild te stemmen voor het aankomende jaar.

Voor de laatste dagen van dit jaar wens ik u een gezellige tijd en voor de komende 365 dagen veel geluk en gezondheid.