Als toegewijd ambtenaar heb ik tot in de late negentiger jaren van de vorige eeuw volk en vaderland gediend.
Toen ineens de nieuwe generatie politici aantraden, was het met de toegewijde ambtenaren snel gedaan zo kwam ik tot de conclusie. Waar die nieuwlichters vandaan kwamen is me nog steeds een raadsel. Ik denk eerlijk gezegd dat ze er altijd waren en door toegewijde collega’s werden geblokkeerd, maar nu gewoon hun kans roken en grepen.
De laag ambtenaren die ‘de waan van de dag’ en het stemmentrekkende populistische gedrag van politici in de praktijk van alle dag temperden, werd door die nieuwe generatie politieke beterweters snel geëlimineerd. Weg met de oude cultuur, leve de nieuwe, zo luidt hun slogan.
Onbetrokkenheid met het publieke werk, primair het marktdenken prediken deed zijn intrede. En natuurlijk veel eigenbelang, dat de bron is van veel carrièredrang. In Amsterdam maakte ik dat proces van nabij mee en zag hoe (top) ambtenaren die met hart en ziel voor de publieke zaak werkten terzijde werden geschoven.
Inmiddels is het proces in Amsterdam zover gevorderd dat er speciaal wordt geselecteerd op mobiele ambtenaren die zonder enige ‘emotionele’ binding het werk moeten doen. Een transparant maar duister toegepast bonus beloningssysteem voor topambtenaren versterkt de nieuwe cultuur van ontbinding aan het werk. Een menselijk carrousel zorgt er vervolgens voor dat, mocht er toch een bevlogen mens tussen de mazen van het net zijn doorgezwommen, om de vijf jaren alle topambtenaren wat anders moeten gaan doen. Desnoods worden ze overtollig en krijgen formeel de functie van (thuiszittend) algemeen adviseur.
‘De ‘His Masters Voice brigade’, werkt zich suf om het ‘succes’ van deze aanpak aan het volk te laten weten.
De praktijk is natuurlijk anders. Denk aan wat Amsterdamse voorbeelden: de kostenoverschrijding van de STOPERA bouw, de chaos bij de dienst IVV, de Utrechtsestraat, de Noord-Zuidlijn en de ICT chaos..
Horden van ingehuurde dure externe adviseurs bevolken inmiddels de ambtelijke burelen. Wat (top) ambtenaren kwantitatief en kwalitatief niet meer in huis hebben huren ze in. Budgettair gefaciliteerd door bevriende politieke bestuurders die in veel gemeenten (om maar een bestuurslaag bij de horens te vatten) het voor het zeggen hebben. En is er toevallig een raadslid die er meer van wil weten en werk van wil maken, dan wordt de deur gesloten met het argument: ‘uitvoering is een zaak voor het college, het verschaffen van de centen ervoor is een zaak voor de raad’. En helaas zijn er nog steeds veel colleges die kunnen bouwen op een volgzame en betrouwbare raadsmeerderheid die deze gesloten college opstelling steunt. Het kritische raadslid voelt zich erdoor ‘kalt’ gesteld. Hoofdschuddend, ook naar de collega raadsleden, ziet een dergelijk raadslid het onheil verder voortschrijden en de in zijn of haar ogen eigenlijk te vermijden crisis toch steeds dichterbij komen. De wal zal het schip moeten keren.
In een eerdere column schreef ik dat ik toen ik het zinloze van mijn eigen ambtelijke normen en waardestelsel begon in te zien, ik het ambtelijke juk van mij afschudde.
Als free-lancer verhuur ik mezelf nu als algemeen ‘adviseur publieke bedrijfsvoeringzaken’. Ik heb overal een beetje verstand van en van sommige zaken erg veel en dat doet het goed in de gesprekken met (potentiële) opdrachtgevers.
En ik kan u melden dit is booming business. Ik kan de nieuwe generatie politici wel zoenen dat ze me wakker schudden uit mijn ambtelijke loyaliteit. Nu al weet ik dat ik met de kerstdagen, in mijn door de overheidsopdrachtgever gefinancierde lease auto, mijn omzet en winst zal bezingen.
Mijn tarief is afhankelijk van de complexheid en draagkracht van de opdrachtgever tussen de € 150,- en € 300,- per uur en dat wordt grif betaald. Die afweging naar draagkracht is toch nog een beetje gebaseerd op oude betrokkenheid bij de publieke zaak. De schaarse bestuurders die naar mijn mening de goede kant op werken draag ik een warm hart toe.
Ook de toekomst voor mijn bedrijfje ziet er zeer rooskleurig uit. In de troonrede en in de uitgelekte PVVD-CDA plannen wordt het verder verminderen van het aantal ambtenaren ons als de doos van Pandora verkocht. Alsof het een ambtenarenmop is zo gaat dit geluid erin bij wat Roel van Duijn ooit zo treffend met ‘klootjesvolk’ typeerde. Uit een enquête die de gemeente Purmerend onlangs hield met de vraag aan de burger: ‘waarop te bezuinigen’, werd mijn negatieve oordeel nog eens bevestigd.
Dat zal dus tot nog meer inhuur van externen leiden. Als free-lancer heb ik met wat neefjes, nichtjes inmiddels een bescheiden eigen bureautje opgezet dat alles overpakt wat niet meer door aangestelde ambtenaren kan en mag worden gedaan. Zolang er bij de overheid alleen nog maar taken en regelgeving bijkomen zit er groei in mijn bedrijfje. En er is geen enkele reden om aan te nemen dat de regelzucht zal afnemen, integendeel. Degenen die aan de knoppen zitten zijn ook steeds meer externe adviseurs, die met veel goede wil vertellen hoe vermindering van taken en regels kunnen worden geregeld.
Inspelend op deze tendens ben ik dan ook enige opdrachten, tarief € 300,- per uur, aan het binnenhalen bij mijn bestuurlijke relaties, om hen te helpen het aantal aangestelde ambtenaren te verminderen. Precies zoals Koningin en vaderland verlangen. Leve de Koningin!