Evolutie van de democratie of iets anders?

🔊 Lees voor
Dit wordt een column voor diegenen die lol te beleven aan een neo historische verhaal. Niet in de stemming voor zoiets, sla het dan over en kijk naar iets van John de Mol.

Een jaar geleden op 6 januari vond de bestorming van het Capitool plaats. Dit wordt gezien als een aanval op de democratie. En dat in de Verenigde Staten, de leidende natie die democratie over de hele wereld predikt en bewaakt.

Onderzoek wijst uit dat die bestorming voornamelijk plaatsvond door mensen met een goede baan en opleiding. Het blijken vaak mensen met een eigen bedrijf, goede baan en opleiding te zijn geweest die stormden. En het grootse deel van de bestormers waren witte mensen die kwamen uit stedelijke gebieden en niet van het platteland waar Trump zijn traditionele achterban heeft.

Welke vervreemding van de huidige samenleving is hier gaande en zien we daarvan ook bij ons nationaal en lokaal signalen?
Is het democratisch systeem aan het ontwikkelen, evalueren of is het aan het voorbij gaan?

Een zeer bekend uitspraak van Churchill is: ‘Niemand beweert dat democratie perfect is. Er is zelfs gezegd dat democratie de slechtste staatsvorm is, op al die andere vormen na die van tijd tot tijd zijn geprobeerd.’
Ook zei hij: ‘Het beste argument tegen democratie is een vijf minuten durende gesprek met de gemiddelde kiezer.’
Meer recent was het Wim Kan die zei: ‘Democratie is de wil van het volk. Elke morgen lees ik weer stomverbaasd in de krant wat ik nu weer wil.’
Kortom de verbazing over het fenomeen democratie en de (on) feilbaarheid van het systeem is niet nieuw.

In mijn boekenkast staan twee exemplaren van Opstand der Horden van de Spanjaard Ortega y Gasset. Een oud en een hedendaags exemplaar. In het oude exemplaar heeft Ortega het over de hordemens, in de latere vertaling werd daar massamens van gemaakt. Persoonlijk vind ik hordemens treffender. Maar dit terzijde.
Ortega had het in de jaren twintig van de vorige eeuw over de horde. De horde die behoeften direct bevredigd willen zien, niet wil nadenken maar wil worden vermaakt, rechten opeist zonder daar een besef van plichten en verantwoordelijkheden tegenover te zetten.

Naast de boeken van Ortega staat een boek met geschriften uit de vorige eeuw van de Nederlander Jacques de Kadt. De Kadt had het er over dat de massamens van zichzelf geneigd is tot zekerheid en welvaart.’ De Kadt noemt dit ‘de maagmens’, die alleen maar uit is op ‘autorijden en brullen’. Voorts komt hij tot dezelfde oordelen als Ortega.

De horde- of maagmens vind je onder alle standen, bij arm rijk, ongeletterd en geletterd. Ik hoorde eens iemand in dat verband kort en bondig zeggen: ‘De massa eet de keuken leeg en hangt vervolgens de kok op omdat  er niets meer te eten is.’

Aan de basis van de horde- c.q. maagmens zien we een samenleving die bezig is zich te bevrijden van de heerschappij van God, Koning en verzuilde samenleving. Zoekend naar een nieuwe leidraad komen in de bespeelde geest allerlei tot dan verstilde instincten los.
Opmerkelijk genoeg leidt het ook nu tot dezelfde maatschappelijke verschijnselen als een eeuw eerder door Ortega en De Kadt al werden waargenomen.

Toen leidde dat naar een groeiend mate van onvrede die de geesten van velen rijp maakte voor totalitaire bewegingen: fascisme, communisme, bolsjewisme. De Spaanse burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog waren uiteindelijk het resultaat.

En nu in de twintigste eeuw, een eeuw na Ortega en De Kadt, steken dezelfde fenomenen de kop op. Ook nu eisen velen hun persoonlijke rechten op, geven praatjesmakers over van alles en nog wat -wel dan niet met kennis van zaken- hun mening, zien we politieke partijen die emoties feitenvrij populistisch bespelen en vooral met behulp van sociale media maar wat rondbazuinen. Hypes en (sport) hysterie zijn nog de minst schuldige voorbeelden daarvan. Vormen van ‘moderne hekserij’ zijn voor wie ervoor openstaat zichtbaar.

Democratie is bestuur voor en door het volk, een bestuursvorm die een waarden en normen stelsel kent waarin alle mensen gelijkwaardig zijn, rede, redelijkheid en weldenkendheid heersen, een samenleving is waarin vrijheid voor het individu wordt gerespecteerd en teven wordt gegarandeerd.
De uitvoering is en blijft evenwel mensenwerk. De groeiende komst van de horde- of maagmens die gretig door bepaalde op totalitaire macht beluste maatschappelijke bewegingen wordt geëxploiteerd is momenteel de grootste bedreiging van een vitale democratisch samenleving die we moeten koesteren.

Boeken en schrijfsels van Ortega en De Kadt zijn ruim te vinden in antiquariaten zoals te vinden op www.boekwinkeltjes.nl