Tijdens de coronapandemie had ongeveer twintig procent van de Nederlanders sceptische ideeën over de pandemiebestrijding, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat vandaag verschijnt. Mensen wantrouwden de informatie van de overheid of twijfelden aan de intenties of de gevolgen van de coronamaatregelen. Uit het onderzoek blijkt dat deze mensen niet van de ene op de andere dag wantrouwend werden. Zij ervoeren uitsluiting door de overheid, de media en de maatschappij en dat versterkte hun wantrouwen. Het SCP adviseert daarom de overheid om nieuwsgierig te zijn naar de argumenten van mensen die een sterk afwijkende mening hebben. Dit omdat er vaak begrijpelijke vragen en zorgen aan ten grondslag liggen.
Tijdens de coronacrisis stelde het kabinet een aantal maatregelen in om het virus te bestrijden, waaronder mondkapjes, testen voor toegang en lockdowns. Bij een deel van de Nederlandse bevolking ontstond scepsis over de informatie die de overheid over corona en de maatregelen verstrekte en over de intenties achter het coronabeleid. Met de publicatie Sceptische visies in het coronadebat geeft het SCP meer inzicht in coronascepsis: hoe breed het leeft, het ontstond, welke rol (online) media speelden en hoe mensen met sceptische opvattingen over corona de pandemie beleefden.
Onderzoekers van het SCP voerden een enquête uit onder ruim 2800 mensen, analyseerden de berichtgeving van sociale media en vier grote dagbladen en spraken met mensen die sceptisch waren over hun wantrouwen in de overheid tijdens de coronacrisis. Uit de SCP-enquête blijkt dat zo’n twintig procent van de Nederlanders op drie of meer van de negen vragen een coronasceptisch antwoord gaf.
De scepsis ging bijvoorbeeld over de werking van de vaccinaties, de reden van de coronamaatregelen, of wie er over het coronabeleid gaat. Uit het onderzoek blijkt dat de mensen met coronasceptische opvattingen niet verschillen in hun psychische gezondheid, mediagebruik of ervaringen met covid van mensen die geen coronasceptische opvattingen hebben. Het is een diverse groep met uiteenlopende opvattingen die bovenal gemeen hebben dat ze een laag vertrouwen in de overheid hebben.
Mensen worden sceptisch(er) door een stapeling aan ervaringen
Uit diepte-interviews met deze mensen blijkt dat zij niet van de ene op de andere dag coronasceptisch werden. Hun coronascepsis ontwikkelde zich over een langere periode en interacties met de overheid en de maatschappij speelden daarbij een versterkende rol. Zij kregen te maken met verschillende negatieve ervaringen, zoals de inzet van de politie tijdens coronademonstraties, het verwijderen van berichten op sociale media, de manier waarop ze in de media werden neergezet en aanvaringen in hun sociale omgeving. Bij deze ervaringen werd voor hen het idee bevestigd dat er geen ruimte was om af te wijken van de norm.
Het SCP adviseert op basis van de resultaten van dit onderzoek om mensen met een afwijkende visie niet buiten te sluiten, maar juist nieuwsgierig naar hen te zijn. Allereerst om te begrijpen hoe mensen tot hun visie komen en welke zorgen daaraan ten grondslag liggen. Daarnaast is het voor de democratie belangrijk dat kritische mensen hun vertrouwen in de overheid niet helemaal verliezen. Het is volgens het SCP dan ook belangrijk dat de overheid haar best doet om de relatie met sceptische burgers, en het onderliggende vertrouwen in het democratisch proces te verbeteren.
Doorbreek de spiraal en wees nieuwsgierig naar mensen met een afwijkende mening
Juist bij thema’s waarbij de overheid besluiten neemt waarbij mensen twijfelen aan de informatie en intenties van de overheid, is het belangrijk om nieuwsgierig te zijn naar mensen met een afwijkende visie. De inzichten uit het SCP-onderzoek kunnen daarmee ook relevant zijn voor andere thema’s, zoals maatregelen rond het klimaat en stikstof.
De onderzoeksrapporten Coronascepsis in Nederland, Coronascepsis in de media en Op zoek naar alternatieven vormen samen de basis voor het hoofdrapport Sceptische visies in het coronadebat.
Zie ook