Werelderfgoed status Beemster onder het vergrootglas

Onderzoek naar de werelderfgoed status toont belangrijkste kansen en aandachtspunten Uit het onderzoek blijkt ook dat een aanzienlijk deel van de inwoners en bedrijven in Beemster het gevoel heeft dat de UNESCO hen belemmert bij gewenste ruimtelijke ontwikkelingen. Dit redactionele artikel gaat met name in op de knelpunten.

🔊 Lees voor
Over het algemeen zijn inwoners van de Beemster en Purmerend goed te spreken over de werelderfgoed status van Droogmakerij De Beemster. Uit de enquête kwam wel naar voren gekomen dat veel inwoners niet precies weten waarom Beemster op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Ook kwam in de enquête naar voren dat bij een deel van de inwoners het gevoel bestaat dat de UNESCO status een (negatieve) impact heeft op het wonen en werken in De Beemster, met name op het gebied van ruimtelijke ontwikkelingen.

Dat zijn de voornaamste conclusies van het onderzoeksrapport: ‘Wat betekent het om werelderfgoed te zijn?‘ De gemeente Purmerend heeft dit onderzoek uitgevoerd in opdracht van de gemeenteraad van de voormalige gemeente Beemster.

Beknopte historie werelderfgoed status
In 1999 kreeg de droogmakerij de status van UNESCO werelderfgoed, op dit moment 25 jaar geleden. De Beemster wordt gezien als schoolvoorbeeld van hoe Nederlanders grote delen van het land hebben drooggelegd. Het strakke geometrische patroon vormt ruim 400 jaar later nog steeds de basis van de inrichting van de Beemster.

Wat betekent het om werelderfgoed te zijn?
Naar aanleiding van diverse moties die door de voormalige gemeenteraad van Beemster zijn ingediend, onder meer over het werelderfgoed, is in september 2022 besloten om te evalueren hoe de inwoners en ondernemers van de gemeente kijken naar de status van werelderfgoed. Hiervoor is bureauonderzoek gedaan, zijn enquêtes uitgezet en interviews gehouden met belanghebbende partijen.

Kansen en uitdagingen
Het onderzoek toont aan dat meer inwoners voordelen dan nadelen zien aan de status van werelderfgoed, maar er zijn ook zeker aandachtspunten. Zo kan de status van invloed zijn op de bedrijfsvoering van ondernemers en zeggen de ondervraagden dat de partijen in het gebied beter kunnen samenwerken. Maar zij zien zeker ook kansen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzaam toerisme, onderwijs en het werelderfgoed als een sterk merk.

Kritische reacties
Hoe de UNESCO status wordt aangewend door zowel de overheid als inwoners en bedrijven, kan het de communicatie tussen partijen bemoeilijken. Of de beleving dat de UNESCO status zorgt voor belemmeringen terecht is of niet, doet er eigenlijk niet toe. Feit is dat meerdere inwoners en bedrijven dit zo ervaren en dit van invloed is op het beeld dat er bestaat over gemeentelijke dienstverlening en ontwikkelingsmogelijkheden in Beemster in algemene zin.

Teneinde het vraagstuk hoe de Beemster te behouden door ontwikkeling is eerder de visie Des Beemsters opgesteld. De oorspronkelijke visie Des Beemsters is in 2006-2007 doorvertaald in Des Beemsters II – van visie naar projecten. Aansluitend bij de opgaven die voorlagen en kansen die werden gezien, is een aantal projecten geselecteerd om ontwikkeling in een UNESCO werelderfgoed mogelijk te maken.

Onderdeel van Des Beemsters II waren onder andere de waterbergingsopgave, de inrichting van het Beemster erf (met als resultaat het handboek ‘ontwerp uw eigen erf’) en de digitalisering van de Kopergravure (welke sloten zijn nog oorspronkelijk).

Des Beemsters ‘stok om mee te slaan’
Uit de enquête en de gevoerde gesprekken blijkt dat wordt ervaren dat juist de visie Des Beemsters heeft geleid tot het gevoel dat er qua ruimtelijke ontwikkeling bijna niets meer mogelijk is in De Beemster. Kenmerkend is de uitspraak: “Des Beemsters was ooit opgesteld als visie/werkwijze, maar wordt inmiddels ervaren als een stok om mee te slaan bij ruimtelijke ontwikkelingen.” Des Beemsters heeft een negatieve associatie gekregen.

De gedachte achter de visie/werkwijze was: is een plan zo te organiseren dat het binnen de ruimtelijke kaders mogelijk te maken is? Een aanpak die actief meedenken vanuit de gemeente stimuleert. Gaandeweg lijkt dit – volgens respondenten – te zijn omgeslagen naar een harde maatstaf; is iets niet Des Beemsters, dan mag het niet.

Om op deze beleving verder in te kunnen gaan en hierbij aanbevelingen te kunnen doen, is het goed om te kijken naar het verschil tussen kernkwaliteiten (UNESCO status gerelateerd) en ruimtelijke kwaliteit.

Unesco status als gelegenheidsexcuus
De UNESCO status wordt vaak als gelegenheidsexcuus gebruikt. Het wordt zowel door voor- als tegenstanders van een bepaalde ontwikkeling aangewend. Maar wellicht belangrijker is nog dat de UNESCO status zeer regelmatig als reden wordt opgegeven waarom een ruimtelijke ontwikkeling niet kan plaatsvinden, terwijl dat niet altijd correct is. Dit blijkt duidelijk uit de gegeven toelichtingen bij de enquête.

Bedrijven en de agrarische sector geven aan dat de status vaak als hoofdreden wordt gebruikt om een aanvraag omgevingsvergunning te weigeren en om niet mee te denken in het mogelijk maken van de gewenste ontwikkeling. Tegelijkertijd zijn er ook reacties ontvangen waarin wordt aangegeven dat bij een negatieve uitspraak op de gewenste ontwikkeling al snel door initiatiefnemers wordt geconcludeerd dat het niet zou mogen vanwege de UNESCO status, terwijl één en ander komt door de regels die in het bestemmingsplan zijn vastgelegd.

Spanningen en knelpunten ruimtelijke ontwikkelingen
Het grote aantal knelpunten m.b.t. Beemster punten uit verleden en heden waarover de Purmerendse gemeenteraad zich de afgelopen tijd heeft gebogen en nog zal moeten buigen, toont aan dat er grote spanningen en onduidelijkheden bestaan over wat leidend is bij ruimtelijke ontwikkelingen in de Beemster. Wat ook niet helpt is dat het gebruiken van de term -Werelderfgoed- veelvuldig wordt gebruikt om ontwikkelingen tegen te houden. Dit terwijl het feitelijk gaat om reguliere ontwikkelingen gelijk aan die in een gebied zonder een dergelijke status. Duidelijk is dat de Bestemmingsplannen leidend zijn en beleidsstukken als het “Dammen en Bruggen beleid”, het “Beemstererf”.  En recent vastgesteld: “De Spelregelkaart Nekkerzoom” die richtinggevende uitgangspunten bevat.

De Beemster moties vastgesteld eind 2021 en doorgevoerd in het partieel herziene Bestemmingsplan Buitengebied 2021 hebben al wat ruimte geschapen. Sinds de fusie is de bestuurlijke aansturing van ruimtelijke ontwikkelingen ook aanmerkelijk verbeterd.

De agrarische ondernemers maken duidelijk dat ze voor de openheid van het landschap, goede waterwegen en paden zijn. Dat er op een bestaand erf wat verbeterd kan worden moet de uitdaging zijn, maar moet bij een ontwikkeling tot praktische oplossingen leiden waarbij de notitie Beemster erven een hulpmiddel is en geen regel die niet overtreden mag worden. Hetzelfde geldt voor de kopergravure (slotenkaart). Ze zijn ook niet tegen de status van Werelderfgoed, wel als het wordt gebruikt om de bij de aanvang van de status afgesproken mogelijkheden tot ruimtelijke ontwikkelingen ermee te frustreren.

Gebruikte bronnen:

Onderzoeksrapport Wat betekent het om werelderfgoed te zijn?

Persbericht gemeente Purmerend

Raadsstukken gemeente Beemster